Napisala: Valentina Branković
Brojni muzeji u Grčkoj predstavljaju referentnu tačku za kulturu i identitet ove zemlje. Posetiti bilo koji muzej Grčke predstavlja direktan uvid u rođenje i procvat drevne grčke umetnosti, u taj neverovatni izvor inspiracije za putovanja za ceo svet. U muzejima se srećemo sa prekrasnom arhitekturom i folklornom tradicijom koja obuhvata 6.000 godina antičke civilizacije. Muzeji u Grčkoj su nacionalni ili privatni.
Nalaze se u svim gradovima, ali i u mnogim selima. Preko 300 nacionalnih i privatnih muzeja čuvaju ogromno kulturno bogatstvo, od neolitskog doba do savremenih vremena. Najlepše i najbogatije zbirke čuvaju Arheološki muzej, Vizantijski muzej, Muzej istorije, Muzej u Delfima.
Arheološki muzeji
Najvažniji arheološki muzeji nalaze se u neposrednoj blizini arheoloških nalazišta, otkrivajući tragove civilizacija koje su nekada prosperirale oko tog lokaliteta. Najvažniji su “Arheološki muzej Atine”, “Arheološki muzej Delfi”, “Muzej antičke Olimpije”, “Muzej u Mikeni” kao i “Akropolis”.
Arheološki muzej Atine / National Archaeological Museum, Athens
Zgrada u kojoj se nalazi muzej nekad je bio parlament, a potom i Ministarstvo pravde. Projekat je uradio nemački arhitekta Ernst Ziller, a gradnja je dovršena 1889. godine. Kasnijih godina plan je izmenjen i zgrada dodeljena Istorijsko-etnološkom društvu Grčke kada i postaje Arheološki muzej Atine.
Međutim, amfiteatar starog parlamenta i danas se može obići i predstavlja živopisno arhitektonsko blago. Ovde se nalazi i impozantna kongresna dvorana, koja se (osim što nosi izvanrednu istorijsku vrednost) koristi i za održavanje važnih kulturnih događaja. Stalna postavka muzeja uključuje predmete iz antičke Grčke.
Muzej sadrži predmete iz praistorije, klasičnog razdoblja, kada je Atina bila na vrhuncu, zatim iz rimskog i helenističkog perioda, osmanlijske okupacije, grčke revolucije i savremene grčke istorije. Među starim zbirkama mogu se videti mramorne i kamene statue, minijature, nadgrobni spomenici, bronzani predmeti, alati, oružje i predmeti iz svakodnevnog života.
Tu su i nalaze i predmeti iskopavanja širom Grčke, kao što su iskopine iz Mikene koje su bile vlasništvo Heinricha Schliemanna, koji je muzeju ostavio i zlatnu masku Agamemnona. Jedna od zbirki muzeja je etnografska zbirka koja stalno raste. Naime, ona sadrži tradicionalne predmete moderne grčke narodne umetnosti, kao i regionalne kostime, nakit, vez, tekstil, keramiku, drvene i metalne predmete koji su u antici korišćene u praktične svrhe.
Muzej poseduje veliku biblioteku sa retkim rukopisima iz oblasti nauke i filozofske knjige i publikacije. Kad je u pitanju grčki jezik, u biblioteci ima oko 20.000 knjiga iz ranijih vekova. Arheološki muzej se nalazi blizu stanica Omonoia ili Victoria. Otvoren je svaki dan.
Arheološki muzej Mikene na Peloponezu / Archaeological Museum of Mycenae
Radovi za njegovu izgradnju započeli su 1985. godine, a muzej je konačno svečano otvoren 2003. godine. Zgrada muzeja je moderna i obuhvata ukupnu površinu od 2.000 m2. Izrađena je na tri nivoa i sadrži predmete iskopavanja širom drevnog mesta Mikene. Veliki deo zgrade služi za skladištenje i obradu predmeta. Izložbe u muzeju predstavljaju vremenska razdoblja od bronzanog doba (oko 3.000 p.n.e) do helenističkog vremena (2. v.p.n.e.).
Sadrži oko 2.500 muzejskih eksponata, uglavnom keramičkih vaza, nakita, zidnih slika, alata i oružja. Nakit je posebno impresivan, komadi su izrađeni od zlata i veoma su složenog dizajna. U jednoj od soba možete vidjeti kopiju Zlatne maske Agamemnona, zagrobne maske koja je pronađena u riznici Atreusa. Izvorna pogrebna maska od čistog zlata, čuva se u Nacionalnom arheološkom muzeju u Atini.
Prva soba Arheološkog muzeja Mikene posvećena je životu Mikenjana, druga soba posvećena je životu posle smrti (stvari prinošene mrtvima). Treća soba posvećena je religiji, nauci, umetnosti, administraciji i trgovini Mikenjana. Na ulazu u muzej postoje tabelarni prikazi hronoloških događaja iz istorije Mikene i arheoloških nalazišta kao i model ovog drevnog lokaliteta.
Vizantijski muzej u Solunu / The Museum of Byzantine Culture
Muzej Vizantijske kulture u Solunu nalazi se na Stratou Aveniji, preko puta parka “Pedion Areos” u centru grada. Njegove izložbene prostorije uvek imaju zanimljive stalne izložbe, po jednu u svakoj prostoriji. Prva izložba odnosi se na arhitekturu i ukrašavanje crkvi u paleo-hriršćanskoj fazi (rana faza hrišćanstva).
Druga je izložba o strukturi rano-hrišćanskog grada i kuća, a treća predstavlja groblja iz ovog doba, sa slikama i nakitom pronađenim u tim iskopinama. Tema kojom se bavi sledeća izložbena soba su životi monaha i drugih crkvenih lica, ikonama, životima svetaca Ćirila i Metodija. Ostale izložbe posvećene su Vizantijskim carevima i svakodnevnom životu u Vizantijskom dvorcu, a tu su i zbirke s retkim ikonama.
Prva odluka o osnivanju ovog muzeja datira iz 1913. godine, godinu dana od oslobođenja Soluna od Turaka. Međutim, odluka nije sprovedena i eksponati su prebačeni u Vizantijski muzej u Atini, gde su ostali sve do 1994. godine, kada je Vizantijski muzej u Solunu zvanično otvoren. Do 2004. godine završeno je opremanje svih 11 soba muzeja. Godinu dana kasnije, muzeju je dodeljena nagrada Muzeja Veća Evrope 2005. (Council of Europe Museum Prize 2005). Ovde se često organizuju privremene izložbe i edukativni programi.
Folklorni / etno muzeji Grčke
Folklorni ili etno muzeji za temu svojih izložbi imaju tradicionalna umetnička dela koja su lokalni umetnici napravili tokom vekova. Njihovi glavni eksponati su tradicionalne nošnje, nakit, poljoprivredni alati, nameštaj, tapiserije, slike. Jedan od grčkih muzeja folklornih umetnosti je “Muzej folklora Nafplion”, kao i “Muzej Benaki” u centru Atine.
Jednako zanimljivi muzeji folklora mogu se naći na mnogim grčkim ostrvima i u selima širom zemlje. Jedan od zanimiljivih malih muzeja je “Muzej folklora Chanie“ (Cretan House, Folklore Museum of Chania), smešten u centru starog grada Chanie, u ulici Halidon, pored katoličke crkve. Ovde možemo pogledati predmete koje su koristili stariji stanovnici Krita tokom 18. i 19. veka. Pored ostalih eskponata zanimljiva je zbirka alata, sirovina i proizvoda tradicionalne zanatske kuće, male industrije i seoskog života.
Ovde možete dodirnuti i predmete domaće umetnosti, videti kako su živeli seljaci razbacanih, udaljenih sela po kamenitim padinama planina Krita, kako su tkali, vezli i proizvodili sve predmete potrebne za život daleko od gradova i kopna. Muzej folklora Chanie slikovito predstavlja enterijer seoske kuće tih starih vremena. Zanimljiva je radionica veza i tkanja koja nam pruža iskustvo davno nestalih zanata.
Grčka umetnost. Harmonija i lepota.
Helenska plemena su između drugog i prvog milenijuma pre n. e. stigla na južni deo Balkanskog poluostrva i tu se konačno nastanila. Vremenom im je i ovde postalo tesno pa su se delom iseljavala i osnivala svoje kolonije na Siciliji, u južnoj Italiji, u Španiji, na obale Male Azije i južne Rusije. Njihova civilizacija je i tamo nastavila da cveta, katkad brže i bujnije nego u Grčkoj.
Zašto je civilizacija Grčke tako značajna?
Pre svega zbog njene nepresušne ljubavi prema lepoti, umetnosti i nauci. Lepota se shvatala kao “najviša harmonija među svim stvarima”. Grčka civilizacija se zanimala za čoveka koji predstavlja meru svih stvari. Da bi se ova bogata civilizacija pravilno doživela i procenila (bilo da su pitanju statue, zgrade ili trgovina) – treba razumeti pravila na kojima je nastala.
Treba razumeti estetiku koja je na tronu istorije umetnosti. Prisetimo se arhitekture, skulpture i slikarstva Grčke.
Počeci Grčke arhitekture vezuju se za 8 vek p.n.e. U osnovi antičke arhitekture stoji odabrani sistem stub- greda. Kombinovanjem stilova i pravaca Grci su gradili građevine različitih namena-najčešće religioznih, ali i čisto umetničkih. Osnova građevina je bila pravougaona, a stubovi svuda uokolo. I taj sistem je zaživeo kroz dva glavna sistema arhitekture – dorski i jonski, dok je korintski nastao kasnije, iz jonskog.
Istoričari umetnosti su pripisivali ljudske karakteristike grčkim stilovima, dorski je bio muški, odlučan i gord, a jonski je bio ženski, prijatniji za oko i manje praktičan. Partenon, kao najlepši od svih hramova dorskog stila, podignut je u Atini, kao i Erehtejon. Mali Hram Atine Nike na Akropolju je veličanstvena građevina jonskog stila.
Graditeljska dostignuća kroze vekove bila su tako snažno izražena, da su grčki sistem stilova kasnije prihvatile sve kasnije civilizacije.
I karijatide (ženske statue koje drže grede i “krov”) kao dekorativni element na fasadama je jedinstveni grčki pronalazak umetnosti građenja stubova. Najranije hramove Grci su gradili od drveta i opeka, osušenih i pečenih. Kasnije su koristi kamen, krečnjak, mermer. Kameni blokovi spajani su bez maltera.
Skulptura. Veza rane grčke skulpture sa arhitekturom dolazi od upotrebe skulptura na hramovima. Frizovi i zabati su bili predviđeni za skulpturalnu dekoraciju. I hramovi i statue podizani su u slavu bogova- koji su opet zamišljani prema čovečjoj slici i prilici.
Prisetimo se osnovne postavke stare grčkih filozofa da je “čovek mera svih stvari”, a to se, razume se, odnosilo i na bogove. Tema je bila određena-čovek i sve kategorije ovog bića: mladići, odrasli muškarci u punoj snazi sa bradom, ozbiljna, staložena žena, ljupka, mlada devojka, bili su idealni ljudski oblici. I nije bilo lako klesati kamen i mermer.
Prve sklupture su klesane veoma plitko, iz straha da se ne polome, te su skulpture nekako ukočene. “Kočijaš iz Delfa”, rađen u bronzi 475 g.p.n.e. je savršen primer vajarske umetnosti. Posmatrač se prosto zapanji smirenim izrazom lica i obradom nabora na tunici i mišići na rukama- sve je vanredno izrađeno! Do vremena velikog majstora Fidije (druga polovinaV veka p.n.e.) grčki skulptori su već bili postigli majstorstvo u obradi kamena.
Poliklet, izuzetno cenjen umetnik umeo je fantastično da predstavi matematičku proporciju između različitih delova tela na skulpturi: glava bi trebalo da se sadrži sedam puta u čitavoj visini tela, stopalo da ima tri dužine dlana, dužina noge od stopala do kolena šest puta dužinu dlana…itd. Njegova skulptura “Dorifor ili Kopljonoša” je predstava idealnog muškarca, stvarnog od glave do pete!
Praksitel je umetnik koji je slavljen zbog ljupkosti svojih figura i opuštenih poza (delo “Hermes s malim Dionisom”)
Lisip, dvorski umetnik Aleksandra Makedonskog ( poslednji veliki majstor grčke klasične skulpture) koji je radio skulpturu atlete “Apoksiomena” (sačuvanog nažalost samo u rismkim kopijama).
Fidija je nesumnjivo bio najveći umetnik klasične Grčke.
Uradio je celokupnu dekoraciju Partenona, dorskog hrama podignutog za vreme Periklea. Fidija je uradio sve skulpture zabata, frizova i metopa. Smatrali su ga “božjim izaslanikom” jer su vajarska remek dela bila božanski mirna, uzvišena i vedra.
Slikarstvo
Grci su bili originalni i u ovoj umetnosti: nažalost, malo je šta ostalo od pravih slikarskih radova.
Jedan stari kritičar je taj nestanak nazvao “najvećim gubitkom u storiji umetnosti svih vremena i svih zemalja”. Majstori slikari su se držali manje-više pravaca koje su utabali arhitekte i vajari i možemo reći da je razvoj slikarstva imao sličan put – od strogih stilizovanih, arhajskih oblika do izvanrednog realizma i tehničke veštine kasnijih perioda.
Izvesnu ideju o grčko-klasičnom slikarstvu nalazimo na vazama, keramici i zidovima hramova. Muzeji širom sveta čuvaju fragmente umetničkih dela: fragment sa Heraklovom glavom u Arhološkom muzeju u Milanu, figure na vazama se mogu videti na antičkim vazama u zbirci muzeja u Minhenu, na vazama nađenim u Italiji u etrurskom delu srednje Italije, koji se sad čuvaju u Arheološkom muzeju u Firenci itd.
Dekorativni obrazac je bio geometrijski, i najčešće se vodilo računa o nameni predmeta za upotrebu, posude, vaze, čaše itd. Detalji na figurama i stil su često naturalistički i dekorativni.
Atina je imala veliku proizvodnju grnčarije pa su boje takvih primeraka posuda bile katkad tonirane po narudžbini – oker pozadina sa crnim figurama ili crna pozadina sa crvenim figurama.
Kasnije faze svedoče o uticajima koje su umetnici trpeli i sa istoka – perspektive i prikazivanje dubine prostora pomoću linija, postavljanje figura jedne iza drugih, realistički prikazi scena.
