U najstarije spomenike prevodne književnosti se ubraja Sveto pismo, čiji je Stari zavet 247. pne preveden u Aleksandriji sa jevrejskog originala na grčki jezik
. Taj prevod je poznat kao Septuaginta – prevod sedamdesetorice jevrejskih učenjaka za jevrejsku dijasporu u Egiptu koja je zaboravila jevrejski jezik. Kasnije je preveden i na latinski i druge evropske jezike.
Dok se starije prevodilačke tehnike zasnivale na metaforama i poređenjima, uzornim rečenicama, dijalektima, tematskim progresijama, novine tendencije zahtevaju različite tehnike.
Kompromis između latinskog i prostih jezika dugo se zadržao u Evropi. Luterovo prevođenje Biblije i podsticanje prostih jezika od strane jezuita i kontra-reformacije su predstavljala upijanje zajedničkih evropskih vrednosti. Veliki začetnici (Kretjen de Troa i kasnije Servantes, Dante, Rable) bili su ljudi učenjačke evropske kulture koji su u isti mah osluškivali mitologije i maštarije svog naroda.
Poduhvati jedne kulture su bili izazov drugima. U okviru evropske dijalektike prekid nikad nije završen, stalno se iznova druge kulture prilagođavaju i određuju.
Ustanovljenjem nacionalnih država, od XI veka, neki prosti jezici postaju politički i administrativni. Sve više se latinski istiskuje iz administacije i sudstva. Jačanje država praktično i simbolično vezanih za jedan jezik ne sprečava evropsko kruženje ideja. Filozofi, naučnici i teolozi u XVII veku objavljuju na svom jeziku ali međusobno održavaju prepisku sve češće na francuskom, ponekad i na latinskom (Mersen, Lajbnic). To što je zajednički jezik Evrope bio latinski dodaje još jednu dimenziju: i isti mah je bio i jezik “prethodnosti” i ulivao poštovanje kao prenosilac dela, svetih tekstova… u tom smislu je francuski jezik za Evropu postao drugi klasični jezik: ne samo sredstvo razmene, nego i stecište sećanja koja uliva poštovanje.
Prevodioci u savremenoj kulturi
Kao i za svaku društvenu delatnost tako i za prevodilaštvo moraju da postoje određeni društveno-kulturni uslovi. Kulturna politika zemlje primaoca uvek je odrednica. Posle Prvog svetskog rata npr. srpska se kultura okrenula savezničkoj Francuskoj, dok se u periodu od 1946-1952. mnogo više prevode ruski pisci (Gorki, Tolstoj).
Važnost i uloga prevođenja je u prelomnom XX veku izašla u prvi plan. Od sredine šezdesetih godina UNESCO je razvio živu aktivnost u proučavanju položaja knjige i prevodilaštva u svetu.
“Preporuka o pravnoj zaštiti prevodioca i prevoda i praktični načini poboljšanja statusa prevodioca” ( Recommendation on the Legal Protection of Translators and Translations and the Practical Means to improve the Status of Translators) je doneta na sednici novembra 1976. godine.
U svakom slučaju, prevođenje je nužnost u onim zemljama u kojima se govori jezicima koji ne pripadaju velikim jezičkim zajednicama. Sada u savremenom, tehničkom dobu se uzajamno prevodi sa svih ili sa većine postojećih jezika u svetu, a svet je više nego ikad “globalno selo“.
Prevodilačka stvaralačka inteligencija ima svoje puteve usavršavanja. Prevodioci treba da se trude da dela iz oblasti medicine, tehnike, lingvistike prevode što pre, odmah po objavljivanju. Rađanje naučne filozofije Hansa Rajhnebaha (objavljena na engleskom 1951.) kod nas je prevedena tek 1964. godine. Knjiga Eriha Froma Bekstvo od slobode objavljena 1942. prevedena je na srpski tek 1964. godine. Ove situacije ne bi smele da se ponove.
Prevodilačka udruženja na našim prostorima su odavno počela sa radom. Udruženje prevodilaca Srbije je osnovano davne 1951. godine. Miloš N. Đurić, Živojin Simić, Jelisaveta Marković su ljudi koji su dali pečat svojim radom i srpskom i jugoslovenskom prevodilaštvu. Udruženje naučno-stručnih prevodilaca je osnovano 1960. godine.
Kritika prevoda
Sama kritika prevoda se zalaže za adekvatnost prevoda kao celine putem funkcionalne ekvivalencije koja podrazumeva utvrđivanje hijerarhije bitnih i manje bitnih komponenata izvornika i nalaženja rešenja u jeziku prevoda. Od pojedinih jezičkih jedinica preko sintagmi do nivoa izvornog teksta u celini. U objektivne faktore utvrđivanja kvaliteta prevoda:
– složenost teksta originala /lak, srednje težak, komplikovan
– stepen bliskosti jezika i kultura izvornog i ciljnog teksta
– vremenska distanca između nastanka originala i prevoda i njhova stislka adekvatnost (srhaične tekstove osavremniti ali sačuvati izvorni duh i stil)
– profesionalna odgovornor prevodioca (lojalnost prema autoru, poštovanje njegovog dela i njegovog dela i njegovog autorskog prava).
U svakom slučaju sve što je nakad bio na snazi, ostaje i danas. Pored svega rečenog današnje prevodilačke agencije, www.Prevodioci.co.rs recimo imaju sijaset novih zadataka i inzazova koji se ogledaju u tehničkoj i prodajnoj dimenziji kako da što pre pronađu klijenta po meri ili da nastupaju tako na tržištu da klijent pronađe njih!
